فصل دوم: سورهي حمد (پرستشگري عاشقانه و امداد خواهی روشنگرانه)
سیماي سوره حمد
شمارگان
شمارگان:
سورهي حمد در مکه نازل شد و داراي 7 آیه، 29 کلمه و 142 حرف است و در ترتیب فعلی قرآن، اولین سوره به شمار میآید.
نامها
نامها:
نامهاي این سوره عبارتاند از: فاتحۀ الکتاب، حمد، وافیه، شکر، سبع المثانی، نور، امّالکتاب، اساس، کافیه، الکَنز، امّ القرآن،
مناجات، شفاء، دعاء، صلوة.
نامیدهاند؛ زیرا آغازگر قرآن است؛ و به خاطر حمد و ستایش خدا در این « گشایندهي قرآن » به معناي ،« فاتحۀ الکتاب » این سوره را
نامیده شده است. « حمد » ، که در آیهي اول آن آمده « الحمدللَّه » سوره و نیز عبارت
فضایل
فضایل:
در مورد فضیلت قرائت سورهي حمد، از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که: هر مسلمانی سورهي حمد را بخواند،
«1» . پاداش او به اندازهي کسی است که دو سوم قرآن را خوانده باشد
به خاطر آن است که در سورهي حمد، « دو سوم قرآن » تذکّر: شاید تعبیر
ص: 124
به مباحث عمدهي قرآن، مثل اصول دین، اشاره شده، ولی احکام بیان نشده است.
صفحه 57 از 206
ویژگیها
ویژگیها:
همهي سورههاي قرآن سخن خداست و خطاب آن به طور معمول به مردم است، اما آهنگ این سوره، از زبان مردم و خطاب به
خداست؛ یعنی قرآن کریم در این سوره شیوهي مناجات و سخن گفتن با خدا را به مردم آموزش داده است.
اهداف
اهداف:
مقاصد و اهداف کلی سورهي حمد عبارتاند از:
1. بیان اصول اساسی دین، یعنی توحید، نبوت و معاد؛
2. بیان نیاز و عشق و دعا؛ اول این سوره ستایش، وسط آن اخلاص و پایانش نیایش بیواسطه با خدا، و نوعی آموزش سخن گفتن
مستقیم با اوست.
محورها و آموزهها
محورها و آموزهها:
مهمترین آموزههاي این سوره عبارتاند از:
1. توحید در عبادت و اطاعت (إِیِّاكَ نَعْبُدُ وَإِیَّاكَ نَسْتَعِینُ).
2. در خواست راهنمایی به راه راستِ پیشوایان حق (اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ).
3. توجه به معاد و حاکمیت مطلق خدا در رستاخیز (مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ).
4. نعمتها و تربیت همهي موجودات، از ذات مقدس خدا سرچشمه میگیرد (رَبِّ الْعالَمِینَ).
5. تأکید بر رحمت و رحمانیت خدا، بخشندگی و بخشایشگري او به عنوان اساس خلقت، تربیت و حاکمیت پروردگار (الرَّحْمنِ
الرَّحِیمِ).
6. در این سوره خط مستقیم از خط غضب شدگان و گمراهان جدا شده است.
سورهي حمد، همچون سورههاي دیگر قرآن، با نام خدا و یاد مهر او آغاز
ص: 125
میشود و میفرماید:
1. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
به نام خداي گسترده مهرِ مهرورز